خانه‌هایی که در طول تاریخ ماندگار شدند
خانه‌های قدیمی و بازمانده از روزگاران گذشته، نماد تفکر و اندیشه و نشان واقع‌گرایی و رد پای تاریخ، تمدن و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی ما در گذر روزگاران است.
پرفسور لمبرگ کارلوفسکی، باستان‌شناس و پژوهشگر برجسته آمریکایی که در دهه ۴۰ شمسی، در تپه یحیی (واقع در صوغان بافت) کاوش‌هایی را انجام داده می‌نویسید: در هزاره پنجم پیش از میلاد، مردمی در این سرزمین زندگی می‌کردند که نه تنها خانه‌های مناسبی برای خود می‌ساختند که با طبیعت منطقه همخوانی داشت بلکه حتی به رنگ‌آمیزی دیوارهای اتاق‌ها می‌پرداختند. او حتی مقداری از آن رنگ‌های گیاهی را بدست آورده و عرضه کرده است. هم او معتقد است که اهالی این محل برای اولین مرتبه به ساخت آجرهای سوراخ‌دار توفیق یافتند، لذا این نوع آجر در یادگارهای آنان است.
اگر چه جز آثار اندکی از آن خانه‌ها کشف نشده، اما وجود خانه‌های یکی دو قرن معاصر نیز بیانگر تفکر و اندیشه منطقی ایرانی است، مثلا در منطقه کویری از همان مصالحی که طبیعت به وفور در اختیار آنها قرار داده یعنی خاک رس، خشت درست کردند و پس از ساخت خانه آن را با کاهگل اندود کردند و شگفتا که حتی امروز برجسته‌ترین عالمان جغرافیا و مسایل اجتماعی معتقدند در این گونه مناطق هیچ مصالحی مناسب‌تر از خشت و آجر و هیچ عایقی بهتر و برتر از کاهگل نیست زیرا ساختمان را در تابستان خنک و در زمستان با مختصر انرژی حاصل از زغال گرم نگه می‌دارد . البته در کنار این مناسب‌سازی‌ها، از ظرایفی چون بادگیر یا زیرزمین و حوض‌خانه استفاده می‌کردند که هر یک دارای ارزش بسیار و نشان‌دهنده فکرت ایرانی‌هاست.
خوشبختانه کرمان دارای خانه‌های قدیمی متعددی است که برخی آنها مانند خانه سردار، خانه تیمو و… به دندان عفریت بولدوزر سپرده و ویران شد، اما تعدادی از آنها هم وجود دارند که هم بازسازی شده و به صورت آبرومندی درآمده‌اند مانند اقامتگاه سنتی کلیاس، باغ موزه وزیری، خانه توکلی، خانه‌های تاریخی واقع در خیابان شهید ایرانمنش، فردوسی، میدان مشتاق و…
اقدام اخیر، به گمان شایسته‌ترین حرکت دلسوزان فرهنگ و هنر و ارزشمندترین فعالیت دست‌اندرکاران مواریث فرهنگی، به ویژه وزارت میراث‌فرهنگی است. سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که برخی از این خانه‌های تاریخی بازسازی شد، کاربری فرهنگی، اقامتی و پذیرایی پیدا کرده‌اند که پشتوانه ماندگاری آنها به شمار می‌رود، زیرا حتی اگر پس از بازسازی مجددا به حالت تعطیل و بلا استفاده درآیند، در کوتاه مدت دوباره ویران خواهند شد.
بر این باورم که اگر همتی صورت گیرد و بقیه خانه‌های آماده بازسازی، تعمیر شده و در اختیار نهادهای فرهنگی علاقمند به استفاده از اینگونه منازل و مراکز مانند مرکز کرمان‌شناسی، بنیاد ایران‌شناسی، سازمان اسناد، پژوهشکده فردوسی و… قرار گیرند. هم ماندگاریشان تضمین خواهد شد و هم نسل کنونی با ساختار تفکر و اندیشه پدران خود بیشتر آشنایی پیدا می‌کنند و به هویت ملی خویش خواهند بالید.
محمد علی گلاب‌زاده
پژوهشگر و کرمان‌شناس
